Legnica, 31.08.2017
Z procesami starzenia się ludności mamy do czynieni a we wszystkich krajach wysoko rozwiniętych. Polska podobnie jak inne kraje europejskie wchodzi w okres intensywnego starzenia się ludności. Prognoza ludności na lata 2008–20351 opracowana przez Główny Urząd Statystyczny wskazuje na znacząco zwiększającą się grupę osób w wieku 65 lat i więcej – z 13,5% w 2007 r. do 23,2% w 2035 r. Starsze pokolenie posiada ogromny kapitał, który często jest niedostrzegany i – co się z tym wiąże – niewykorzystany. W kluczowej dla Unii Europejskiej strategii „Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu”2 starzenie się społeczeństwa określono jako wyzwanie, ale także jako szansę dla trwałego wzrostu gospodarczego i społecznego poprzez wykorzystanie potencjału tkwiącego w ludziach starszych. W Opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wkładu osób starszych w życie społeczne i ich udziału w nim3 w art. 1.2. podkreślono, iż „osoby starsze są dynamicznymi, sprawnymi i istotnymi członkami naszego społeczeństwa. Przekazują one wiedzę, umiejętności i doświadczenie następnym pokoleniom. Wnoszą wkład, w sposób zarówno indywidualny, jak i zbiorowy w naszą gospodarkę, w nasze otoczenie oraz przekazują nam historię. Jako członkowie rodziny osoby starsze są odpowiedzialne za wspieranie spójności i solidarności w naszym społeczeństwie. Istnieje zatem potrzeba zwrócenia większej uwagi na konieczność podejmowania działań na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym na rzecz wydłużenia okresu aktywności zawodowej osób starszych, aktywnego włączania ich w życie społeczne oraz 1 GUS, Prognoza ludności na lata 2008-2035,Warszawa 2009. 2 Komunikat Komisji Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, KOM(2010) 2020 wersja ostateczna, Bruksela 3.3.2010. 3 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej Seria C 11/04 z 15 stycznia 2013 tworzenia warunków dla zdrowego, niezależnego i satysfakcjonującego życia. Doświadczenia innych krajów pokazują, że istnieje wiele form działań umożliwiających osobom starszym dobre funkcjonowanie w przestrzeni instytucjonalnej. Władze publiczne nie tylko muszą sprostać uzasadnionym oczekiwaniom starszych ludzi, ale też stać się inicjatorem aktywizacji i aktywności starszego pokolenia. Problemem jest jednak ukierunkowanie takich działań do wszystkich grup ludzi starszych, zarówno tych, którzy są słabi ekonomicznie, zdrowotnie i społecznie, tych, którzy przy niewielkiej pomocy mogliby aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym, jak i tych, którzy przejawiają różne formy aktywności i jedynie wymagają wsparcia ich działalności. Stąd też działania powinny być ukierunkowane na wspieranie i wzmacnianie potencjału osób starszych oraz aktywnego ich uczestnictwa w życiu społecznym i równocześnie identyfikowanie, łagodzenie, zapobieganie i przeciwdziałanie barierom utrudniającym pełnoprawne życie osób starszych w społeczeństwie. Najczęściej ludzie starsi koncentrują własną aktywność w swoim najbliższym otoczeniu, dzielnicy, w której mieszkają. To dzielnica jest terenem życia społecznego, licznych kontaktów i intensywnej wymiany usług i informacji. Dla ludzi starszych z racji mniejszej mobilności jest przestrzenią znaną i przyswojoną, w której dobrze funkcjonują. To tu większość z nich może, pomimo występujących ograniczeń, poruszać się poza mieszkaniem i realizować różne zadania, począwszy od zakupów, załatwiania spraw urzędowych, korzystania z sieci usług społecznych, realizacji praktyk religijnych, a kończąc na zróżnicowanych formach zagospodarowania czasu wolnego. Także zaangażowanie ludzi starszych w różnego rodzaju lokalne inicjatywy społeczne, odradzanie się idei społeczności lokalnych koncentruje się w sąsiedztwie miejsca zamieszkania. Dlatego też aktywność ludzi starszych ma pozytywne znaczenie dla rozwoju lokalnego. Aktywny udział mieszkańców w rozwoju lokalnym jest właśnie przejawem ich oddolnego udziału w życiu publicznym społeczności lokalnej. Partycypacja powoli, ale systematycznie wkracza w polskie życie społeczne i publiczne. Partycypacja społeczna osób starszych to działania mające na celu zwiększenie udziału osób starszych w życiu publicznym, społecznym, gospodarczym, kulturalnym i politycznym.
Bardzo istotną rolę odgrywają w tym zakresie organizacje reprezentujące interesy i potrzeby osób starszych, które sprzyjają ich zaangażowaniu w życie lokalnych społeczności. Ludzie starsi przez swoje zaangażowanie i wkład, jaki wnoszą w swoje rodziny i społeczności poprzez działalność wolontariacką i udział w instytucjach demokratycznych, stanowią jeden z podstawowych czynników przemian rynkowych i społecznych i są wyznacznikiem aktywności obywatelskiej. Wolontariat jest tą formą aktywności społecznej, w której należy szczególnie doceniać udział osób starszych oraz starać się o ich pozyskanie ze względu na wiedzę i umiejętności poparte doświadczeniem. Szczególną rolę może tu odegrać wolontariat kompetencji, czyli nieodpłatne dzielenie się wiedzą, doświadczeniem i umiejętnościami z innymi. I nie chodzi tu tylko o wolontariat pracowniczy (związany z umiejętnościami zawodowymi), ale także o dzielenie się swoim doświadczeniem, związanym np. z pełnieniem funkcji publicznych, czy nawet z realizacją własnych zainteresowań. W praktyce jednak osoby starsze częściej uczestniczą w wolontariacie nieformalnym, realizowanym w swoim otoczeniu jako pomoc sąsiedzka i dotyczy ona przede wszystkim opieki i pomocy. Ludzie ci raczej nie mają motywacji do angażowania się w podobne działania formalnie, tym bardziej poza swoim środowiskiem. Rzadziej natomiast działają w organizacjach pozarządowych czy instytucjach publicznych. Poziom zaangażowania ludzi starszych w działalność wolontariacką jest niewielki i jest to cecha, którą obserwuje się w całym kraju. Niewielki odsetek wolontariuszy wśród osób starszych pokazuje, że organizacje społeczne nie potrafią jeszcze wykorzystać potencjału osób starszych. Aktywne starzenie się jest również silnie związane z uczestnictwem osób starszych w rynku pracy. Trzeba zatem dać ludziom starszym możliwość utrzymania aktywności zawodowej i powinna ona wynikać z akceptacji tej aktywności, a nie być przymusową koniecznością. Swoistym remedium znalezienia się seniorów na rynku pracy może być rozwój koncepcji srebrnej gospodarki. „Srebrna gospodarka” może tworzyć nowe produkty i usługi na rzecz poprawy jakości życia osób starszych, co zwiększa zapotrzebowanie na nowe miejsca pracy. Definiowanie pojęcia „srebrnej gospodarki” podkreśla zarówno potrzeby i popyt starszej populacji, jak i wskazuje na wysoki poziom użyteczności potencjału tej grupy, który powinno się wykorzystać do większej aktywizacji i samodzielności. „Srebrna gospodarka” umożliwia wykorzystanie umiejętności i kompetencji osób starszych i ma możliwość wykorzystania tego potencjału dla dobra tej grupy (wzrost aktywności jest obietnicą wyższej jakości życia) oraz dla dobra całego społeczeństwa.
